Ons dorp

Haarlemmerliede lag ergens anders. 

De meesten weten wel dat de gemeente Haarlemmerliede en de gemeente Spaarnwoude ooit gefuseerd zijn tot de Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. 
Dat samenvoegen was in 1857. Spaarnwoude was in die tijd kleiner, maar belangrijker dan Haarlemmerliede. Het was ouder en had een zeer oude kerk. Vandaar de dubbele gemeentenaam als compromis. 
Globaal gezegd was het grondgebied van de gemeente Spaarnwoude gelegen tussen de Binnen Liede en de Groeneweg / Hornweg, en tussen de wateren het IJ en het Haarlemmermeer. Dus inclusief het huidige dorp Haarlemmerliede en een deel van het huidige Spaarndam. De grens in Spaarndam lag ongeveer waar nu garage Balm is. Dat is nu nog te zien aan de straatnaamborden: De Spaarndammerdijk gaat daar over in de IJdijk. 
Het huidige dorp Haarlemmerliede bestond toen uit een kerk (geb.1837) en een aantal boerderijen langs de Liede dijk. Het gehucht had nog geen naam. Het werd on-officieel ook wel Spaarnwoude aan de Lie genoemd. Het kreeg de naam Haarlemmerliede waarschijnlijk pas rond 1875. De oude naam bleef overigens nog heel lang in gebruik bij de bewoners en in de doopboeken van de kerk. 

Maar waar lag die gemeente Haarlemmerliede dan? Wel de gemeente besloeg het grootste deel van het poldergebied tussen het Spaarne en De Liede: De Waarderpolder, Veerpolder (behalve een stukje rond de NS-werkplaatsen), Zuiderpolder, Romolenpolder en Poelpolder. Romolenpolder en Poelpolder vormden samen Noord-Schalkwijk. De gemeente Haarlemmerliede lag dus aan de andere kant van de Liede, en liep ongeveer door tot aan het huidige winkelcentrum van Schalkwijk. 

Wonderlijk genoeg hoorde ook Hof Ambacht bij gemeente Haarlemmerliede. Dat was in de Franse Tijd (1812) zo bepaald en daarna zo gebleven. Hofambacht besloeg o.a. de Inlaagpolder en de polders ten oosten van de Groeneweg / Hornweg.
Ambachten waren oorspronkelijk gebieden die de bestuurd werden door adel of rijke burgers. 

Het vervolg

Nu duidelijk is (hoop ik) waar Haarlemmerliede lag, zal ik proberen het vervolg van de groei en krimp van de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude eenvoudig uit te leggen. En dat is weer niet eenvoudig. Maar ik laat alls plannen voor anexarties die uiteindelijk niet doorgingen weg. Dat scheelt een stuk. 

1863: meer samenvoegingen 

Na de samenvoeging van 1857 volgde al snel een nieuwe samenvoeging.
Ten zuiden van gemeente Haarlemmerliede lag een kleine gemeente met een lange naam: Zuid-Schalkwijk-Vijfhuizen-Nieuwerkerk aan de Drecht. Bijzonder was dat er ook een stukje bijkwam dat aan de andere kant van het Haarlemmermeer lag, n.l. Nieuwerkerk. Dat lag ongeveer op de plaats waar nu Lijnden ligt. 

Vroeger was er een belangrijke landverbinding tussen Vijfhuizen en Nieuwerkerk. Ten noorden lag de Spieringmeer en ten zuiden lag het Haarlemmermeer. Die landverbinding is op een gegeven moment (rond 1508) overspoeld en verdwenen door de ‘Waterwolf’. De naam ‘Driemerenweg’ herinnert nog aan het bestaan van de Spieringmeer, het Oude Haarlemmermeer en het Oude Leideschemeer.
Na het verdwijnen van deze belangrijke weg was de weg over de Spaarndammerdijk nog de enige land-verbinding met tussen Haarlem en Amsterdam. 

Tussen de gemeente Spaarnwoude en het toenmalige Haarlemmermeer lag nog een Ambacht: Houtrijk en Polanen (later Halfweg).
Voornoemde gebieden (Zuid-Schalkwijk etc en Houtrijk en Polanen) werden in 1863 toegevoegd aan de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Als officiëlere geboortedag en verjaardag van de gemeente wordt 23 september 1863 aangehouden, want toen vond de eerste raadsvergadering plaats.
Al snel, in 1868, ging Nieuwerkerk over naar de gemeente Sloten, wat veel praktischer was. 

1876: nog meer groei

Nog was de groei niet afgelopen. Tussen 1873 en 1876 was het IJ drooggelegd en ontstonden er enkele polders aan weerszijden van het Noorzeekanaal. De Houtrakpolder werd in 1876 aan de gemeente toegevoegd, evenals een klein stukje van de Grote IJpolder, ten noorden van Halfweg. 

De gemeente was nu op zijn grootst. Veel groter dan de gemeente Haarlem, maar ook veel minder belangrijk. Er woonden ‘slechts’ boeren, landarbeiders en middenstanders. 

1927 en 1963: de krimp

Rond 1900 begon Haarlem plannen te maken voor stadsuitbreiding aan de oostkant, dus in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude.
Dat resulteerde uiteindelijk in 1927 in een grote annexatie door Haarlem. De Waarderpolder, de Romolenpolder en grote delen van de Veerpolder, van de Zuiderpolder (o.a. Liewegje) en van de Poelpolder werden geannexeerd.
In Spaarndam werd de grens iets naar het oosten verlegd, net voorbij de Grote Sluis.  
Haarlem annexeerde in 1927 overigens ook de gemeente Schoten (Haarlem-Noord), de gemeente Spaarndam en flikke delen van gemeenten Bloemendaal en Heemstede. 

De grond-honger van Haarlem was daarmee niet gestild. Men had op meer gehoopt in 1927. In 1963 volgde annexatie van de rest van wat nu Haarlem-Schalkwijk is: Zuid-Schalkwijk, de rest van de Zuiderpolder en van de Poelpolder.
In dat jaar annexeerde Amsterdam ook het grootste deel van het stukje IJpolder ten noorden van Halfweg. Het motief was het realiseren van een oud plan (uit 1934) voor een omleidingskanaal naar Zijkanaal-F, maar dat is nooit gerealiseerd. Op het resterende stukje is later Halfweg-Noord gebouwd. 

1964 tot heden 

Toen Haarlem klaar was, kwam Amsterdam. De gemeente Amsterdam kocht vanaf 1964 onder leiding van Wethouder Joop den Uyl veel boerderijen op in de hele Houtrakpolder om er industrieterrein van te maken. In 1969 werd ten oosten van de Machineweg begonnen de grond op te spuiten met zeezand. Dat mocht volgens het toen geldende bestemmingsplan van Haarlemmerliede en Spaarnwoude.
Ook in het nu nog groene deel van de Houtrakpolder bezit de gemeente Amsterdam veel grond. Het bestemmingsplan maakte het echter niet mogelijk om ook daar de grond op te spuiten.
Bewoners moesten verhuizen en Ruigoord zou gesloopt worden. Er kwam verzet van enkele inwoners en kunstenaars bezetten Ruigoord in 1972. In 1973 werd de sloopvergunning ingetrokken.
Na een lange juridische strijd onder leiding van burgemeester Frank IJsselmuiden (burg.1973-1995) werd in 1997 het deel van de Houtrakpolder ten oosten van de Machineweg door Amsterdam geannexeerd. In 2000 werd besloten dat het nu Amsterdamse dorp Ruigoord zou blijven bestaan, maar het mocht niet bewoond worden. 
Zie ook de knipselpagina over de Houtrakpolder. 

Op 1 januari 2019 fuseerde (geen annexatie) de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude met de gemeente Haarlemmermeer en ontstond een nieuwe gemeente met de naam Haarlemmermeer (2.0). Deze fusie kwam uit de gemeente zelf en werd niet opgelegd. De noodzaak tot schaalvergroting door de vele extra gemeentetaken werd echter wel als noodzakelijk ervaren. De gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude had 155 jaar bestaan. 

De toekomst? 

Amsterdam kijkt nog steeds naar de De Houtrakpolder. Ze hebben plan voor een nieuwe insteekhaven, een Waterstoffabriek met Convertorstation en een Hoogspanningsstation. Allemaal erg groot en soms ook erg hoog. Er komen dan ook veel meer hoogspanningsmasten en buizen bij in het recreatiegebied. Er is ook een piek-waterberging gepland voor Hoogheemraadschap Rijnland.
Zou er voor recreanten plaats overblijven? De gemeente Haarlemmermeer verzet zich, maar er spelen hogere machten. Het worden weer lastige tijden. 

Meer lezen? Zie het item ‘Boeken’. 

Tekst: Chris Buzink